Colitis ulcerosa, een slopende inflammatoire darmziekte (IBD), kan worden veroorzaakt door gifstoffen die worden geproduceerd door veel voorkomende bacteriën die in vervuild water worden aangetroffen. Nieuw onderzoek van de Nanjing Universiteit in China suggereert dat blootstelling aan deze bacteriën leidt tot de vernietiging van cruciale immuuncellen in de dikke darm, waardoor het risico op het ontwikkelen van de aandoening aanzienlijk toeneemt. Deze ontdekking zou de manier kunnen veranderen waarop we zowel de behandeling als de preventie van colitis ulcerosa benaderen, waar miljoenen mensen wereldwijd last van hebben.
De rol van macrofagen in de darmimmuniteit
Colitis ulcerosa wordt gekenmerkt door chronische ontsteking van de dikke darm en het rectum, waarbij vaak sprake is van een cyclus tussen symptoomvrije perioden en ernstige opflakkeringen. De exacte oorzaken van de ziekte zijn ongrijpbaar gebleven, ondanks dat ze gedeeltelijk verband houden met auto-immuunreacties, genetica en omgevingsfactoren. Onderzoekers geloven nu dat macrofagen – immuuncellen die verantwoordelijk zijn voor het opruimen van puin en het reguleren van ontstekingen – de sleutel zijn tot het begrijpen van de progressie van de ziekte.
Macrofagen fungeren als poortwachters en geven alarm als er een ontsteking nodig is, maar geven ook aan dat de rust terugkeert. Uit onderzoek blijkt dat patiënten met colitis ulcerosa aanzienlijk minder macrofagen in hun dikke darmweefsel hebben. Experimenten met muizen bevestigden dat het elimineren van deze cellen ze vatbaarder maakte voor het ontwikkelen van colitis, wat suggereert dat de uitputting van macrofagen direct bijdraagt aan darmontsteking.
Aerolysine: het toxine dat de kern van het probleem vormt
Het cruciale verband kwam aan het licht toen onderzoekers aerolysine identificeerden, een krachtig toxine geproduceerd door de Aeromonas -bacteriën. Dit toxine doodt selectief macrofagen zonder andere darmcellen te beschadigen. Aeromonas -stammen die aerolysine kunnen produceren, genaamd MTB (macrofaag-giftige bacteriën), worden vaak aangetroffen in zoetwater- en brakke omgevingen.
Toen muizen werden geïnfecteerd met MTB, nam hun gevoeligheid voor colitis dramatisch toe. Het uitschakelen van het gen dat verantwoordelijk is voor de productie van aerolysine of het neutraliseren van het toxine met antilichamen verhinderde dit effect. Opvallend genoeg werd het toxine aangetroffen in de ontlastingsmonsters van 72% van de patiënten met colitis ulcerosa, vergeleken met slechts 12% van de gezonde controles.
Een complexe relatie, geen eenvoudige oorzaak
Hoewel de bevindingen overtuigend zijn, benadrukken onderzoekers dat MTB niet de enige oorzaak is van colitis ulcerosa. De ziekte lijkt veelzijdig te zijn en wordt beïnvloed door zowel genetische aanleg als andere omgevingsfactoren. Sommige individuen kunnen MTB dragen zonder colitis te ontwikkelen, en de ziekte kan onafhankelijk van deze bacteriële blootstelling optreden.
“Aanhoudende MTB-infectie kan een overgevoelige toestand in de dikke darm veroorzaken, maar dit betekent niet dat elk geïnfecteerd individu colitis zal ontwikkelen. Het optreden van colitis in deze context wordt ongetwijfeld beïnvloed door omgevings- en genetische factoren”, legt Xuena Zhang, hoofdonderzoeker van het onderzoek, uit.
Toekomstige behandelingen en stijgende incidentie
Het onderzoek opent verschillende mogelijkheden voor nieuwe behandelingen, waaronder het neutraliseren van aerolysine met medicijnen, het ontwikkelen van vaccins die zich richten op het toxine of de bacterie, of het gebruik van faagtherapie om toxineproducerende stammen te elimineren.
Martin Kriegel van het Universitair Ziekenhuis Münster merkt op dat het verband tussen MTB en colitis bijzonder sterk kan zijn in regio’s als China, waar MTB-infecties veel voorkomen. Gezien de toenemende mondiale incidentie van IBD zou het begrijpen van de rol van omgevingsfactoren zoals MTB cruciaal kunnen zijn voor effectieve preventiestrategieën.
De bevindingen suggereren dat colitis ulcerosa mogelijk nauwer verband houdt met blootstelling aan het milieu dan eerder werd gedacht. Verdere epidemiologische studies zijn nodig om het verband tussen MTB en de ziekte te bevestigen, maar het huidige bewijsmateriaal wijst op een significante en potentieel vermijdbare factor in de ontwikkeling van deze chronische ontstekingsziekte.
